Składniki bioaktywne odgrywają ważną rolę w zwalczaniu przewlekłego stanu zapalnego w organizmie. Dowiedziono, że odpowiednie poziomy selenu są znaczące dla odporności i modelowana nadmiernych odpowiedzi immunologicznych czy przewlekłego stanu zapalnego. Wykazano, że większym czynnikiem ryzyka jest stan zapalny organizmu niż wysoki cholesterol u pacjentów. Niedobór selenu może negatywnie wpływać na liczne procesy, np.: uniemożliwia prawidłowe przemiany hormonów tarczycy, może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, chorób nowotworowych, uszkodzenia mięśni. Dostateczne spożycie selenu może wpływać na funkcjonowanie komórek odpornościowych, a tym samym kształtować niektóre rodzaje stanów zapalnych i odporności.

Czym jest stan zapalny?

Proces zapalny jest naturalnym mechanizmem obronnym organizmu w przebiegu infekcji, co ważne korzystnym, gdy trwa krótko. Przewlekłe zapalenie jest z kolei stanem patologicznym, który leży u podłoża licznych chorób, w tym coraz częstszych chorób autoimmunizacyjnych. Organizm inicjuje proces zapalny w reakcji na szkodliwe czynniki różnego pochodzenia. Jego przebieg jest w dużej mierze zależny od zdolności adaptacyjnych organizmu, które zapobiegają nadmiernemu rozwojowi zapalenia [2]. Ważne, aby zatrzymać infekcję przed rozwojem przewlekłego stanu zapalnego, który może się wiązać ze zmianami destrukcyjnymi oraz rozwojem chorób autoimmunizacyjnych [3]. W miejscu objętym stanem zapalnym dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych i zwiększenia przepuszczalności ścian naczyń kapilarnych dla białek, co prowadzi do zwiększonego napływu krwi i obrzęku [4]. By się przed tym chronić, warto dbać o swoją odporność i sprawność w zwalczaniu infekcji, mogą być one skutecznie wspierane poprzez odpowiednie składniki pożywienia. Ponadto naturalne produkty immunostymulujące wykazują duży potencjał w prewencji oraz łagodzeniu przewlekłego stanu zapalnego [1].



Profilaktyczna suplementacja diety selenem

Selen jest mikroskładnikiem, który ma właściwości przeciwutleniające. Odgrywa kluczową rolę w procesie ochrony przed stresem oksydacyjnym oraz w utrzymywaniu sprawnego układu odpornościowego [5]. Ostatnie badania wykazują, że dzienna suplementacja dawką 50 μg selenu przez 12 tygodni u osób w wieku 50.–64. r.ż. ze zdiagnozowanym niedoborem selenu (< 110 ng/ml), w połączeniu ze szczepieniem, skutecznie wzmacnia odporność przeciwko wirusowi grypy. Wiąże się to ze zwiększoną aktywnością limfocytów typu T i produkcją IFN-γ, IL-8, granzymu i perforyny, zauważalną 2 tygodnie po podaniu szczepienia [6]. Metabolizm selenu jest złożony i definiowany poprzez formę, w jakiej ten pierwiastek zostaje wprowadzony do organizmu – organiczną lub nieorganiczną. Wchłanianie selenu w przewodzie pokarmowym powiązane jest z jego redukcją do selenku i transportem do krwi przede wszystkim w połączeniu z lipoproteinami o bardzo małej gęstości. W organizmie selen występuje więc w formie licznych selenoprotein (jeszcze nie wszystkie ich funkcje zostały dobrze poznane, tab. 1), jest obecny w enzymach i jako antyoksydant uczestniczy w metabolicznych procesach komórkowych (ryc. 1) [8].


Klasy/Rodzaj Podrodzaj Funkcje
1Peroksydazy glutaminowe

GPx1 cytozolowy

GPx2 jelitowy

GPx3 osoczowy

GPx4 błonowy

GPx5 węchowy

GPx1 zapobiega urazom związanym z niedokrwieniem i reguluje równowagę redoks. GPx3 jest stosowany jako marker statusu selenu, hamuje utlenianie LDL w osoczu przez usuwanie rozpuszczalnych wodorotlenków, zapobiegając zapaleniu naczyń. GPx5 chroni przed urazami.
2Reduktaza tioredoksyny

TrxR1 w cytozolu

TrxR2 w mitochondriach

TrxR3 w jądrach

Trx-1

rTrx-2

TrxR regulują liczne procesy redoks w komórce, odpowiadają za sygnalizację, komunikację komórka-komórka, metabolizm i naprawę DNA. TrxR syntezują selenoproteiny. Trx-1/TxR1 regulują funkcję serca, są zaangażowane w choroby sercowo-naczyniowe. Trx-1 zmniejsza stres oksydacyjny i redukuje hipertrofię serca.
3DIO

DIO1

DIO2

DIO3

DIO są rodziną oksydoreduktaz składającą się z 3 izoform. Zaangażowane w regulacje hormonów tarczycy. DIO1, DIO2 inicjują działanie hormonów tarczycy poprzez konwersję T4 do T3. DIO3 nieodwracalnie inaktywuje T4 do T3.
4Selenoproteina R

SelR

MsrB1

SelR jest zaangażowany w regulację stresu sercowego, a także w dynamiczną reorganizację aktyny podczas stresu sercowego.

Tabela 1. Klasy selenoprotein i ich przypuszczalne funkcje
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [12].



Rycina 1. Rola selenu w organizmie
Źródło: Opracowanie własne.


Istotne jest, że selen i selenoproteiny uczestniczą w procesie inicjowania i wzmacniania odporności oraz są zaangażowane w immunoregulację, która jest kluczowa w zapobieganiu reakcjom prowadzącym do autoimmunizacji lub przewlekłego stanu zapalnego. Wykazano, że odpowiednie poziomy selenu są ważne zarówno dla inicjowania odporności, jak i modelowania nadmiernych odpowiedzi immunologicznych i przewlekłego stanu zapalnego [9]. Niedobór selenu może negatywnie wpływać na procesy aktywacji, różnicowania i proliferacji komórek odpornościowych. Wiąże się to ze zwiększonym stresem oksydacyjnym, utrudnia lub uniemożliwia prawidłowe przemiany hormonów tarczycy, może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, chorób nowotworowych, uszkodzenia mięśni czy też zahamowania procesów wzrostu u dzieci. Przyswajalność selenu z pożywienia zależy od podaży białka, szczególnie metioniny w diecie i zmniejsza się przy niedoborach białka w diecie, istotna jest także obecność związków antyoksydacyjnych, w tym witamin A, C i E [8, 9].



Źródła pokarmowe selenu [10, 11]

Główne źródła selenu w żywności możemy podzielić na dwie podstawowe kategorie:

  • produkty roślinne: produkty zbożowe, suche nasiona roślin strączkowych, warzywa (brokuły, biała kapusta, cebula, czosnek), grzyby, orzechy brazylijskie (o ile nie pochodzą z Boliwii lub Peru),
  • produkty zwierzęce: mięso (głównie podroby), ryby, skorupiaki, nabiał, jaja.



Zakończenie

Aktualnie stany zapalne leczone są głównie niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, glikokortykosterydami oraz lekami immunosupresyjnymi i lekami biologicznymi. Wymienione farmaceutyki łagodzą objawy zapalne, ale mają poważne skutki uboczne, np. mogą zaburzać funkcje immunologiczne przez zaburzenie równowagi mikrobioty jelitowej [7]. Warto jednak pamiętać, że poza środkami medycznymi, istotną rolę odgrywa prawidłowe odżywianie. Uzupełnianie diety selenem może wpływać na funkcjonowanie komórek odpornościowych, a tym samym kształtować odpowiedź zapalną i odporność organizmu. Dlatego istotnym jest oszacowanie spożycia tego składnika w codziennej diecie [9].



Bibliografia

  1. Kurczyńska A, Książek E. Immunostymulujące składniki żywności w prewencji i łagodzeniu przebiegu procesów zapalnych. Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy, 2018, 2, s. 45–60.
  2. Jurek J.M. Suplementacja podczas pandemii COVID-19. Kardiologia w Praktyce, 2020, 14(3–4), s. 51–59.
  3. Iddir M., Brito A., Dingeo G. et al. Strengthening the immune system and reducing inflammation and oxidative stress through diet and nutrition: Considerations during the COVID-19 Crisis. Nutrients, 2020, 12(6), s. 1562.
  4. Konturek S.J., Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny. Edra Ubran & Partner, Wrocław 2016.
  5. Iddir M, Brito A, Dingeo G et al. Strengthening the Immune System and Reducing Inflammation and Oxidative Stress through Diet and Nutrition: Considerations during the COVID-19 Crisis. Nutrients. 2020, 12(6), s. 1562.
  6. Ivory K., Prieto E., Spinks C. et al. Selenium supplementation has beneficial and detrimental effects on immunity to influenza vaccine in older adults. Clin Nutr, 2017, 36(2), s. 407–15.
  7. Romano B., Jilani I.A., Maione F., Natural anti-inflammatory products/compounds: Hopes and reality. Mediators of Inflammation, 2015, s. 2–4.
  8. Głąbska D., Włodarek D., Składniki mineralne. [w:] Współczesna dietoterapia, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2023, s. 177–179.
  9. Avery J.C., Hoffmann P.R., Selenium, selenoproteins, and immunity. Nutrients, 2018, 10, 1203.
  10. Wojtasik A., Woźniak A., Stoś K. Składniki mineralne. [w:] Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, red. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K. i in. Wyd. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa, 2020, s. 296–298.
  11. Kunachowicz H., Przygoda B., Nadolna I., Iwanow K. Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2022.
  12. Benstoem C., Goetzenich A. Kraemer S. et al. Selenium and its supplementation in cardiovasculardiseas: What do we know? Nutrients, 2015, 7, s. 3094–3118.



Powyższe opracowanie nie stanowi porady o charakterze medycznym. Ma wyłącznie charakter informacyjny i w żadnym wypadku nie może być traktowany jako specjalistyczna porada medyczna, forma diagnozy lub zalecenia w zakresie leczenia.

Treści prezentowane na stronie nie mogą zastępować specjalistycznych badań lekarskich ani profesjonalnego doradztwa medycznego. Przed zastosowaniem jakichkolwiek procedur leczenia należy każdorazowo skonsultować się z lekarzem. Jedynie lekarz jest w stanie zapewnić bezpieczeństwo i skuteczność leczenia.

Umów konsultację
dietetyczną on-line

Ustal termin rozmowy