Składniki bioaktywne odgrywają ważną rolę w zwalczaniu przewlekłego stanu zapalnego w organizmie. Dowiedziono, że odpowiednie poziomy selenu są znaczące dla odporności i modelowana nadmiernych odpowiedzi immunologicznych czy przewlekłego stanu zapalnego. Wykazano, że większym czynnikiem ryzyka jest stan zapalny organizmu niż wysoki cholesterol u pacjentów. Niedobór selenu może negatywnie wpływać na liczne procesy, np.: uniemożliwia prawidłowe przemiany hormonów tarczycy, może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, chorób nowotworowych, uszkodzenia mięśni. Dostateczne spożycie selenu może wpływać na funkcjonowanie komórek odpornościowych, a tym samym kształtować niektóre rodzaje stanów zapalnych i odporności.
Proces zapalny jest naturalnym mechanizmem obronnym organizmu w przebiegu infekcji, co ważne korzystnym, gdy trwa krótko. Przewlekłe zapalenie jest z kolei stanem patologicznym, który leży u podłoża licznych chorób, w tym coraz częstszych chorób autoimmunizacyjnych. Organizm inicjuje proces zapalny w reakcji na szkodliwe czynniki różnego pochodzenia. Jego przebieg jest w dużej mierze zależny od zdolności adaptacyjnych organizmu, które zapobiegają nadmiernemu rozwojowi zapalenia [2]. Ważne, aby zatrzymać infekcję przed rozwojem przewlekłego stanu zapalnego, który może się wiązać ze zmianami destrukcyjnymi oraz rozwojem chorób autoimmunizacyjnych [3]. W miejscu objętym stanem zapalnym dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych i zwiększenia przepuszczalności ścian naczyń kapilarnych dla białek, co prowadzi do zwiększonego napływu krwi i obrzęku [4]. By się przed tym chronić, warto dbać o swoją odporność i sprawność w zwalczaniu infekcji, mogą być one skutecznie wspierane poprzez odpowiednie składniki pożywienia. Ponadto naturalne produkty immunostymulujące wykazują duży potencjał w prewencji oraz łagodzeniu przewlekłego stanu zapalnego [1].
Selen jest mikroskładnikiem, który ma właściwości przeciwutleniające. Odgrywa kluczową rolę w procesie ochrony przed stresem oksydacyjnym oraz w utrzymywaniu sprawnego układu odpornościowego [5]. Ostatnie badania wykazują, że dzienna suplementacja dawką 50 μg selenu przez 12 tygodni u osób w wieku 50.–64. r.ż. ze zdiagnozowanym niedoborem selenu (< 110 ng/ml), w połączeniu ze szczepieniem, skutecznie wzmacnia odporność przeciwko wirusowi grypy. Wiąże się to ze zwiększoną aktywnością limfocytów typu T i produkcją IFN-γ, IL-8, granzymu i perforyny, zauważalną 2 tygodnie po podaniu szczepienia [6]. Metabolizm selenu jest złożony i definiowany poprzez formę, w jakiej ten pierwiastek zostaje wprowadzony do organizmu – organiczną lub nieorganiczną. Wchłanianie selenu w przewodzie pokarmowym powiązane jest z jego redukcją do selenku i transportem do krwi przede wszystkim w połączeniu z lipoproteinami o bardzo małej gęstości. W organizmie selen występuje więc w formie licznych selenoprotein (jeszcze nie wszystkie ich funkcje zostały dobrze poznane, tab. 1), jest obecny w enzymach i jako antyoksydant uczestniczy w metabolicznych procesach komórkowych (ryc. 1) [8].
| Klasy/Rodzaj | Podrodzaj | Funkcje | |
|---|---|---|---|
| 1 | Peroksydazy glutaminowe | GPx1 cytozolowy GPx2 jelitowy GPx3 osoczowy GPx4 błonowy GPx5 węchowy | GPx1 zapobiega urazom związanym z niedokrwieniem i reguluje równowagę redoks. GPx3 jest stosowany jako marker statusu selenu, hamuje utlenianie LDL w osoczu przez usuwanie rozpuszczalnych wodorotlenków, zapobiegając zapaleniu naczyń. GPx5 chroni przed urazami. |
| 2 | Reduktaza tioredoksyny | TrxR1 w cytozolu TrxR2 w mitochondriach TrxR3 w jądrach Trx-1 rTrx-2 | TrxR regulują liczne procesy redoks w komórce, odpowiadają za sygnalizację, komunikację komórka-komórka, metabolizm i naprawę DNA. TrxR syntezują selenoproteiny. Trx-1/TxR1 regulują funkcję serca, są zaangażowane w choroby sercowo-naczyniowe. Trx-1 zmniejsza stres oksydacyjny i redukuje hipertrofię serca. |
| 3 | DIO | DIO1 DIO2 DIO3 | DIO są rodziną oksydoreduktaz składającą się z 3 izoform. Zaangażowane w regulacje hormonów tarczycy. DIO1, DIO2 inicjują działanie hormonów tarczycy poprzez konwersję T4 do T3. DIO3 nieodwracalnie inaktywuje T4 do T3. |
| 4 | Selenoproteina R | SelR MsrB1 | SelR jest zaangażowany w regulację stresu sercowego, a także w dynamiczną reorganizację aktyny podczas stresu sercowego. |
Tabela 1. Klasy selenoprotein i ich przypuszczalne funkcje
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [12].
Rycina 1. Rola selenu w organizmie
Źródło: Opracowanie własne.
Istotne jest, że selen i selenoproteiny uczestniczą w procesie inicjowania i wzmacniania odporności oraz są zaangażowane w immunoregulację, która jest kluczowa w zapobieganiu reakcjom prowadzącym do autoimmunizacji lub przewlekłego stanu zapalnego. Wykazano, że odpowiednie poziomy selenu są ważne zarówno dla inicjowania odporności, jak i modelowania nadmiernych odpowiedzi immunologicznych i przewlekłego stanu zapalnego [9]. Niedobór selenu może negatywnie wpływać na procesy aktywacji, różnicowania i proliferacji komórek odpornościowych. Wiąże się to ze zwiększonym stresem oksydacyjnym, utrudnia lub uniemożliwia prawidłowe przemiany hormonów tarczycy, może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, chorób nowotworowych, uszkodzenia mięśni czy też zahamowania procesów wzrostu u dzieci. Przyswajalność selenu z pożywienia zależy od podaży białka, szczególnie metioniny w diecie i zmniejsza się przy niedoborach białka w diecie, istotna jest także obecność związków antyoksydacyjnych, w tym witamin A, C i E [8, 9].
Źródła pokarmowe selenu [10, 11]
Główne źródła selenu w żywności możemy podzielić na dwie podstawowe kategorie:
Aktualnie stany zapalne leczone są głównie niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, glikokortykosterydami oraz lekami immunosupresyjnymi i lekami biologicznymi. Wymienione farmaceutyki łagodzą objawy zapalne, ale mają poważne skutki uboczne, np. mogą zaburzać funkcje immunologiczne przez zaburzenie równowagi mikrobioty jelitowej [7]. Warto jednak pamiętać, że poza środkami medycznymi, istotną rolę odgrywa prawidłowe odżywianie. Uzupełnianie diety selenem może wpływać na funkcjonowanie komórek odpornościowych, a tym samym kształtować odpowiedź zapalną i odporność organizmu. Dlatego istotnym jest oszacowanie spożycia tego składnika w codziennej diecie [9].
Powyższe opracowanie nie stanowi porady o charakterze medycznym. Ma wyłącznie charakter informacyjny i w żadnym wypadku nie może być traktowany jako specjalistyczna porada medyczna, forma diagnozy lub zalecenia w zakresie leczenia.
Treści prezentowane na stronie nie mogą zastępować specjalistycznych badań lekarskich ani profesjonalnego doradztwa medycznego. Przed zastosowaniem jakichkolwiek procedur leczenia należy każdorazowo skonsultować się z lekarzem. Jedynie lekarz jest w stanie zapewnić bezpieczeństwo i skuteczność leczenia.
